W ostatnich dekadach sposób użytkowania ziem w Europie – w tym w Polsce – uległ dramatycznym zmianom. Intensyfikacja rolnictwa, urbanizacja, a także zalesianie terenów nieleśnych czy porzucanie gruntów rolnych mają ogromny wpływ na środowisko przyrodnicze. W szczególności cierpią ptaki – wrażliwe wskaźniki zmian w krajobrazie. Dlatego coraz większego znaczenia nabiera praca ornitologa, który bada, monitoruje i wskazuje rozwiązania korzystne dla zachowania różnorodności biologicznej.
Użytkowanie ziem a środowisko ptaków
Ptaki są silnie zależne od struktury krajobrazu. Otwarte pola, zadrzewienia śródpolne, miedze czy pastwiska były przez stulecia naturalnym siedliskiem wielu gatunków, m.in. skowronków, czajek, derkaczy czy bocianów. Niestety, zmiany w użytkowaniu ziem – takie jak:
likwidacja tradycyjnych pastwisk i łąk,
łączenie pól w wielkoobszarowe monokultury,
rezygnacja z ekstensywnych praktyk rolniczych,
nadmierne stosowanie pestycydów i nawozów,
prowadzą do spadku liczebności wielu populacji ptaków krajobrazu rolniczego.
Zjawisko to zostało udokumentowane m.in. przez programy monitoringowe prowadzone przez ornitologów, jak np. Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych (MPPL), którego wyniki dostępne są na stronie Monitoring Ptaków Polski.
Rola gospodarstw rolnych
Gospodarstwa rolne – zarówno te małe, jak i większe – odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu środowiska życia ptaków. Wprowadzanie praktyk przyjaznych przyrodzie, takich jak:
utrzymywanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych,
koszenie łąk dopiero po okresie lęgowym ptaków (np. po 15 lipca),
unikanie stosowania pestycydów i herbicydów na obszarach szczególnie cennych przyrodniczo,
może znacząco wspomóc ochronę populacji ptaków.
Coraz więcej gospodarstw decyduje się także na uczestnictwo w programach rolno-środowiskowych, które oferują wsparcie finansowe dla praktyk zrównoważonych i korzystnych dla ptaków. To nie tylko korzyść dla środowiska, ale także dla wizerunku gospodarstw, które coraz częściej stają się lokalnymi liderami działań proekologicznych.
Co może zrobić ornitolog?
Ornitolog, poprzez swoją wiedzę i doświadczenie, może wspierać gospodarstwa rolne w dostosowaniu praktyk do potrzeb przyrody. Może również brać udział w:
opracowywaniu planów ochrony gatunków i siedlisk,
prowadzeniu ekspertyz przyrodniczych i ocen oddziaływania na środowisko,
edukacji lokalnych społeczności i rolników,
wdrażaniu działań kompensacyjnych przy inwestycjach.
Osoby zainteresowane współpracą z ornitologiem lub pogłębieniem wiedzy o ochronie ptaków w krajobrazie rolniczym mogą odwiedzić również stronę Polskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków, które prowadzi szereg projektów z rolnikami.